Prethodne, 2015, godine Betmenov najpoznatiji rival, Džoker, napunio je 75 godina: toliko je, naime, prošlo od njegovog prvog pojavljivanja kao stripskog zlikovca. Emitor.rs vam tim povodom poklanja tekst Draška Roganovića, koji ćemo zbog obima objaviti u tri dela.
Ovaj tekst u sažetom obliku objavljen je u okviru „Džokera“ Brajana Azarela u izdanju izdavačke kuće Darkwood.
Drugi deo pročitajte ovde, a treći ovde.
Prvi deo: Anamneza, ili kratki istorijat Džokera
Betmenov stripski antipod Džoker je već sedam i po decenija najprepoznatljiviji stripski negativac. Debitovao je u proleće 1940. u stripu Batman #1, prvoj epizodi Betmenovog sopstvenog serijala, nepunih godinu dana nakon prvog pojavljivanja šišmišolikog vigilanta. Njegovi tvorci su Betmenove „tate“, Bil Finger, Bob Kejn i Džeri Robinson, koji su njegov izgled zasnovali na prepoznatljivom liku i kezu čuvenog nemačkog glumca Konrada Fajta u ulozi Gvinplena u filmu „Čovek koji se smeje“ iz 1928, adaptaciji istoimenog romana Viktora Igoa. Njegov mrtvački ukočeni kez, markantni bledi lik i upadljivo kraljevskiljubičasto odelo smesta su okupirali maštu čitalaca, ali i samih tvoraca. Iako je prvobitno trebalo da pogine prilikom svog prvog pojavljivanja, urednička intervencija ga je spasila i udarila temelje njegovoj budućoj sveprisutnosti – tokom prvih dvanaest epizoda serijala Batman, Džoker se pojavio u čak devet.
Iako je u ranim pojavljivanjima predstavljen kao okrutni ubica koji je svoj lik zasnovao na (nepredvidivoj) karti iz špila, kojom i potpisuje svoje zločine, dolaskom stripske autocenzure u Americi pedesetih godina prošlog veka njegovi zločini postaju sve pitomiji, zajedno s ostatkom superherojske mejnstrim scene. Umekšani Džoker je tada tek šašavi pljačkaš sa otkačenim smicalicama, vozilima i uređajima, kao nešto histeričniji i živopisniji Zagonetač, s vicevima umesto zagonetki.
To je potrajalo sve do 1973. kada je kreatorski tandem Denija O’Nila i Nila Adamsa, koji je otpočeo preporod Betmena kao Mračnog viteza, u Batman #251 objavio priču Joker’s Five-Way Revenge, koja je kanonski utvrdila da je Džokerova glavna motivacija zapravo sparing s Betmenom, jedinim protivnikom ravnim njegovom mahnitom zločinačkom geniju. Džoker je nedugo potom nakratko bio zvezda sopstvenog serijala, koji nije uspeo da se primi među čitaocima, jer je usled restriktivnog kodeksa stripskih izdavača svaka epizoda morala da se završi njegovim hapšenjem ili porazom, kako zlu ne bi bilo dozvoljeno da trijumfuje. To je, u sprezi s nedostatkom Betmena, dovelo do toga da se serijal okonča nakon svega devet objavljenih epizoda.
Do kraja sedamdesetih godina prošloga veka, Džokerovu evoluciju su nastavili scenarista Stiv Engelhart i crtač Maršal Rodžers, sa pričom The Laughing Fish objavljenoj u Detective Comics #475-6, u kojima Engelhart pokušava da pomiri Džokerove ekstravagantne tematske zločinačke planove sa njegovom iznova otkrivenom mračnom i ubilačkom stranom, dok Rodžers prvi put Džokera prikazuje u dugačkom ljubičastom mantilu s šeširom, imidžom koji i dan-danas (sporadično) opstaje.
Baš u doba kada se Stiven King dosetio da klovnovi mogu da budu krajnje jezivi, vrsni autori kao što su Frenk Miler (Povratak Mračnog viteza), Alan Mur i Brajan Boland (Ubistveni vic) i Grant Morison i Dejv Mekin (Ludnica Arkam) su tokom “odraslog”, ili makar mračnijeg talasa superherojskog stripa s kraja osamdesetih u svojim gorenavedenim crtanim romanima dodatno psihološki produbili Džokerov lik, te najzad opravdali i zacementirali njegov status Jina naspram Betmenovog Janga.
Za to vreme su se Džim Starlin i Džim Aparo u mesečnom serijalu višedelnom pričom A Death in the Family (Batman #426-429) postarali da uzajamna opsesija Betmena i Džokera najzad dobije krvave i dugotrajne posledice – strip kulminira Džokerovim mučkim i brutalnim ubistvom Džejsona Toda, drugog (među čitaocima, koji su mu i presudili telefonskim glasanjem, neomiljenog) Robina. Taj trijumf zla, zajedno sa obogaljenjem Barbare Gordon, Betgerl, u Ubistvenom vicu je tokom naredne dve decenije promenio dinamiku ovih večitih neprijatelja, podarivši Betmenu unutrašnji konflikt svaki put kada je u prilici da presudi svom arhineprijatelju i jednom za svagda okonča buduće patnje koje će ovaj neminovno izazvati.
Devedesete su Džokeru donele nešto što mu je nedostajalo – nekoga ko je na njegovoj strani. U pitanju je Harli Kvin, zaljubljena (bivša) psihijatrica koja je postala njegova desna ruka i verna pratilja. Radeći na biseru pop-kulture 90ih, Batman: The Animated Series, scenarista Pol Dini i crtač i animator Brus Tim su stvorili jedan od najikoničkijih kostima – i unutar istog jednu od najkompleksnijih junakinja – moderne ere superheroja. Sama Harli je u velikoj meri bila inspirisana neponovljivom Arlin Sorkin, koja je Harli skoro dve decenije i davala glas, a ponajviše jednom scenom u čuvenoj TV sapunici Days of Our Lives, u kojoj je dotična glumila dvorskog harlekina. S upečatljivo jakim kontrastima i elegantnom simetrijom, kostim Harli Kvin je odavao počast Commedia dell’arte inspiraciji samog imena i koncepcije lika, dok je istovremeno evocirao i zavodljive prianjajuće trikoe 60ih i 70ih kakve su nosili Dajana Rig i Erta Kit. Zabavan, ali ne i smešan, seksi ali ne i (preterano) seksualizovan, arhetipski ali ne i staromodan.
Njena ljubav prema Džokeru je, kako ju je Grant Morison opisao, „toliko čista i bezuslovna, da je u medicinskim žurnalima proglašena za zaseban ozbiljni psihički poremećaj“. Izuzev kratkih ali upečatljivih pojavljivanja tokom Bet-događaja koji su obeležili tu deceniju (Knightfall, No Man’s Land), Džoker se uglavnom pojavljivao u zasebnim stripovima, Elseworlds crtanim romanima i pričama van kontinuiteta (Joker: The Devil’s Advocate, Dark Joker: The Wild, Batman: I, Joker, Legends of the Dark Knight #65-68 – Going Sane).
No, Džoker je u dvadeset i prvi vek ušao na velika vrata, sa dve priče koje su uticale na širi DC univerzum: Emperor Joker, u kojoj se suočio sa Supermenom i čitavom Ligom Pravde, nakon što je dobio gotovo božanske moći i čitav univerzum rekonstruisao po svom liku, i Last Laugh, epskim ali ne preterano uspešnim serijalom u kojem Džoker, nakon što sazna da boluje od neizlečivog tumora na mozgu, te da mu se bliži smrt, voltervajtovski odlučuje da povuče čitav svet sa sobom. Čuveni majstor žanrovskog stripa, scenarista Ed Brubejker 2005. je napisao crtani roman Batman: The Man who Laughs, sa ilustracijama zvezde u usponu Daga Mankeja, modernizovanu adaptaciju priče u kojoj su se Betmen i Džoker prvi put susreli.
Nakon kraćeg zatišja, Džoker se 2008, uoči filma u kojem je imao svoj treći filmski debi, vraća u tri drastično drugačije inkarnacije, koje su osmislili tri krajnje različita poznata pisca: proslavljeni noar-scenarista Brajan Azarelo nam crtanim romanom prosto naslovljenom Džoker donosi najmračniji, najciničniji i najgnusniji portret ovoga lika do danas, dok je crtač Li Bermeho umnogome zasnovao Džokerov izgled na Hitu Ledžeru u Mračnom vitezu; Nil Gejmen i Endi Kjubert su u dvodelnom „pomenu“ šišmišolikom junaku Whatever Happened to the Caped Crusader (Batman #686 i Detective Comics #853) izveli jedan od najinventivnijih obrta u odnosu Betmena i Džokera; a psihodelični superstar superherojskog stripa, Grant Morison vratio se Džokeru dve decenije nakon Ludnice Arkam tokom svog dugogodišnjeg rada na Betmenovom serijalu, te je sa digitalno ilustrovanom kratkom pričom The Clown at Midnight (Batman #663) pokušao da čitaocima predstavi svoju „jedinstvenu teoriju“ Džokera, koja bi metatekstualno objasnila sve razlike u njegovom predstavljanju tokom proteklih decenija.
Po njemu, Džoker ne poseduje sopstvo, već menja i stvara niz tzv. superpersona, poput izvođača koji prolazi kroz različite muzičke pravce i faze, kao način da se izbori sa haotičnim i neprekidno menjajućim svetom koji ga okružuje. Štaviše, njegova tadašnja inkarnacija Džokera, tzv. „mršavi beli vojvoda smrti“ je u velikoj meri inspirisan Dejvidom Bouvijem i njegovim brojnim umetničkim transformacijama.
Od tzv. New52 rebutovanja DC univerzuma 2011, Džoker je isprva bio skrajnut, nakon što je sebi odsekao lice, ali ga je već 2012. u prvi plan smestio novi arhitekta Betmena, Skot Snajder, koji je sa svojim nerazdvojnim saradnikom, crtačem Gregom Kapulom, Džokeru pružio ključnu ulogu u dekonstruisanju Betmenove „porodice“ saradnika i prijatelja u krosoveru Death of the Family. Trenutno, u nedavno objavljenim epizodama, naslovljenim Endgame, Snajder je pokušao da jednom za svagda (ili barem – za sada) raščisti i okonča njihovo tragikomično rivalstvo, nakon što Džoker umisli da je Betmen „izdao“ njihov jedinstveni odnos i dinamiku i reši da ga se – reši. Baš kao i njegov antipod, Džoker se tokom protekle tri četvrtine veka pokazao kao izuzetno fleksibilan lik, sposoban za drastičnu reinvenciju i mnoštvo različitih pristupa, što spisateljskih, što crtačkih, a s obzirom na to kako se razrešio Endgame, sva je prilika da će uskoro pred nama biti još jedna izuzetno upečatljiva i jedinstvena inkarnacija.
Draško Roganović
Komentari