Rijetki su valjani komični naučnofantastični filmovi, a da pritom sadrže ono što bi, u svojstvu žanra u kom djeluju, možda trebalo da ih čini i najupečatljivijim – sredstvom kojim se najbolje prenose satiričke i socijalne ekstrapolacije. Ovakvo gledište je nadasve utemeljeno u prozi („Reklamokratija“, etc.), ali ispada da je teško ostvarivo na filmu. Kada je na film pokušano prenijeti literarne motive Daglasa Adamsa, u ovom slučaju „Autostoperskog vodiča kroz galaksiju“ – naučnofantastičnu parodiju o naučnofantastičnim tropima – proizvod je bio isforsirani film sa arbitrarnim elementima humora koji su, i pored prozaičnog vizuelnog ugođaja, i dalje najbolje funkcionisali na papiru.
Ono što je čitaočeva imaginacija u stanju da samozadovoljno uoči i uobliči u nekom tekstu, filmska scenografija, a katkada i dramaturgija, može samo inventivno da spekuliše. Rijetki dobitnici na ovom polju, kao, na primjer, „Povratak u budućnost“, „Istjerivači duhova“, „Unutrašnji svemir“, „Mars napada!“, „Spavač“, „Peti element“, „Vremenski banditi“, „Ko želi da ubije Džesi?“ i „Čovjek sa dva mozga“, iako većinom slapstici, nalaze se u manjini spram brojnijih projekata koji jednostavno ne mogu da izazovu više od preliminarne dopadljivosti („Svemirske kamiondžije“, „Galaktička pustolovina“, „Kupoglavi“, itd.).
Prvi bioskopski film Džona Karpentera (i Dena O’Benona) „Tamna zvijezda“ naizgled se predstavlja kao nimalo usiljena satira na račun Kjubrikove „Odiseje 2001.“ (1968), samo što njegov film, na jednom nivou, ide i te kako dalje od toga. Zahvaljujući visokom budžetu, Kjubrik je uspio da iskonstruiše sterilni ali, na račun simboličke pripovijesti o tehnološkom napretku ljudske civilizacije, i bezmalo transcedentalni ambijent o sveopštoj ljudskoj labilnosti, pritom se, najbolje od svega, uopšte ne služeći moralizatorskom intonacijom neizbježnom u SF filmovima iz te ere. Karpenter i O’Benon svjesno proširuju Kubrikove tehnokratske tendencije i dijelove u kojima je vidljivo ljudsko povjerenje i zavist od tehnologije koja umnogome olakšava život u budućnosti. Tako u „Tamnoj zvijezdi“ dobijamo nešto administrativniji uvid u ljudsko stanje koje navodno treba da stoji iza čitave te utopijske lagodnosti.
Jedino čemu tehnologija u Karpenterovom filmu može da doprinese jeste flagrantnoj dehumanizaciji. Naime, ljudska civilizacija je u tolikoj mjeri tehnološki napredovala da su njihova prosvijetljujuća strijemljenja postala ništa manje bizarnija. U nedostatku boljeg istraživanja, petočlana posada broda Tamna zvijezda već dvadeset godina luta svemirom i uništava „nestabilne“ zvijezde bombama koje su svjesne svojeg postojanja. Štaviše, čini se da je jedina satisfakcija posade činjenica što su za te dvije decenije ostarili samo tri godine, kao da se time podrazumijeva da lakše podnose ono što im se u stvari dešava i da to što rade zaista ima neko značenje.
U suprotnom, posada vodi izrazito jednoličan život i komedija koja proizilazi iz njihovog zamornog, repetitivnog i, u suštini, besciljnog iskustva izdiže ovaj film iznad ordinarnog žanrovskog slapstika, ako ne i naslućuje pravu poruku koja se skriva u neuhvatljivoj suštini Kjubrikovog remek-djela, dok naročito daleko ne stoji ni od Karpenterovog „Stvora“ (1982). Prije nego što ćemo se uključiti u aktivnosti pomenute posade, saznaćemo za smrt kapetana „Tamne zvijezde“, Pauela; on je poginuo tokom hiperpogona zbog kuršlusa na instrument-tabli na svojoj stolici.
I pored toga što je mrtav, dijelovi Pauelovog uma su još uvijek živi zahvaljujući skladištenju njegovog tijela u kriogeničko stanje, međutim to nema nikakvu svrhu jer je posada, tokom godina nepromijenjive rutine, oguglala na međusobni kontakt, tako da niko više i ne želi da komunicira sa bolesno usamljenim (zaleđenim) Pauelom, a kamoli jedni s drugima. Ljudi na brodu su toliko otuđeni da su već zaboravili i vlastita imena. S druge strane, najveći problem s kojim se momentalno suočava posada „Tamne zvijezde“, osim nesrećnog prodora radijacije u pojedine dijelove broda, jeste naizgled slučajna autodestrukcija brodskog skladišta br.9 gdje su se nalazile zalihe toalet-papira.
Poručnik Dulitl je kormilar i novi starješina broda, inače bivši surfer. Narednik Pinbek je bombarder-artiljerac, dok je Bojler, najniži po činu, neka vrsta kaplara. Izdvojeni Talbi je nišandžija koji dan-za-danom naizgled uviđajno sjedi u staklenoj kupoli na vrhu izviđačkog broda, gdje se čak i hrani kad se njegove kolege sjete da mu donesu večeru. On jednostavno voli da je sâm i da gleda u svemirsko ništavilo, obrazlažući to riječima da se dolje, među ljudima, osjeća pretjerano klaustrofobično. Naprotiv, Talbijeva svakodnevnica nipošto nije drukčija od svakodnevnice ostatka posade, osim kada se pojavi vanzemaljski ljubimac u obliku lopte za plažu sa dvije lepezaste kandžaste noge, a o kome se brine nesrećni Pinbek.
Ono što je kod Kubrika bolnički čisto, u „Tamnoj zvijezdi“ je morbidno neuredno, kao što bi i trebalo da bude usred višedecenijskog vegetiranja. Nekada optimistična mašina sada vidno stara i pokazuje šavove po kojima se postepeno para, ništa manje nego i svijest posade, baš poput njihovih dronjavih uniformi. Čak i ćeretave bombe počinju da se prepiru sa svojim gospodarima koji, naposljetku, nisu sigurni kako da komuniciraju sa njima, s obzirom da se i standardna komunikacija između nadređenog i podređenog okreće tumbe.
Ne samo što posada egzistira u najrudimentarnijoj i zasigurno najmanje kreativnoj formi života, nego je bezmalo napuštena i od strane matične planete u čije ime inače i raščišćava svemir od nepoželjnih zvijezda. U neku ruku, ljudi će se transformisati u dezorijentisanu i pospanu kontra-kulturnu hipi-komunu koja će na kraju da skonča kao i sve američke eksperimentalne komune tokom 1960-ih – priželjkivanim samouništenjem. Zapravo, jedina stvar koja će do kraja ispuniti sopstvenu svrhu biće bomba. Napravljena da eksplodira i razori, ona će u finalu, nepokolebljiva u svojim svjetonazorima, sama sebe detonirati.
Velika je razlika između kulta i klasika. „Tamna zvijezda“, i pored toga što je kao jeftin projekat iznikao iz studentskih napora Karpentera i O’Benona (koji ovdje tumači Pinbeka), jeste izuzetno važan klasik, no ne samo zbog očevidnog parodičnog potencijala prema Kjubrikovom filmu i američkom svemirskom programu (tada naveliko obustavljenom), koliko zbog osobito mračne psihologije što se svo vrijeme migolji ispod njegove površine. Ovaj krajnji pesimizam prema ljudskom stanju postaće, uostalom, i Karpenterov zaštitni znak u nesvakidašnje uspješnoj karijeri koja će ubrzo uslijediti.
Ratko Radunović
„Tamnu zvezdu“ pogledajte na Festivalu fantastike u Muzeju Jugoslovenske kinoteke
Jedan komentar